همایش بایسته های رجال پژوهی و مطالعات خاندانهای اسلامی
همایش بایسته های رجال پژوهی و مطالعات خاندانهای اسلامی در تاریخ ۹۷٫۱۱٫۲۵ در پژوهشکده تاریخ اسلام برگزار شد.
دکتر احمدرضا خضری (دبیر علمی همایش): خیرمقدم عرض می کنم خدمت حضار گرامی دراین همایش مراتب تقدیرو سپاس خالصانه خود را ازهمه همکارانم در پژوهشکده تاریخ اسلام برای فراهم ساختن زمینه برگزاری این همایش سپاسگزاری میکنم بویژه ازجناب حجت الاسلام والمسلمین جناب آقای سیدهادی خانم های که هم ریاست محترم پژوهشکده را برعهده دارند و هم افتخار داریم در گروه رجال از اعضای موثر گروه هستند تشکر می کنیم ازجناب آقای قویدل دبیراجرایی همایش و همکاران دبیرخانه همایش خانم ها غیاثوند و نیک پیام و همه کسانی که ما را در این همایش یاری رساندند قدردانی می کنیم.
همان طور که استحضار دارید بحث رجال شناسی و رجال پژوهی یک بحث کهن و دارای سابقه و پیشینه بسیارطولانی است. به طورمشخص درتاریخ اسلام و تاریخ عرب این موضوع جایگاه ویژه ای دارد. پیشینه رجال شناسی در تاریخ عرب برمی گردد به هزاران سال پیش از اسلام. چون زندگی عرب مبتنی بر زندگی قبیله ای بود بنابراین برای شناخت افراد یک قبیله و انتساب افراد به قبیله که بسیار موضوع مهم و حیاتی درزندگی عرب به شمار می آمد. رجال شناسی از اهمیت ویژه ای برخوردار بود و شاید بتوان گفت از معدود آگاهی‌هایی که در میان عرب درزمینه‌های مختلف وجود داشته، در زمینه رجال شناسی ونسب شناسی است. همانطور که می دانید عدم انتساب عرب به قبیله به معنای مرگ و زندگی برای آنها بوده است. نمی توانیم اسم این آگاهی را علم گذاشت هرچند خود اعراب در پاره ای از نوشته هایشان به عنوان علم ازآن یاد می کنند و می گویند اعراب علومی داشتند ازجمله علم نسب شناسی و علم رجال. هرچند سخت است اسم آن راعلم بگذاریم ولی اسم آن را شناخت و آگاهی نسبت به این موضوع می توان گذاشت چون خودِ علم دارای ضوابطی است.
در آستانه ظهوراسلام، اسلام روی خوشی به نسب شناسی نشان نداد. برخی ازعلوم اسلامی مبتنی بر حدیث بودند به همین دلیل دانش حدیث ازاهمیت ویژه ای برخوردار شد و همه لوازم این دانش هم از اهمیت ویژه ای برخوردار شد، از جمله رجال حدیث. ازینجا بود که بحث رجال حدیث برای مسلمانان بسیار مهم شد و شیعه و سنی انبوهی از رجال حدیث دارند.در بین شیعیان رجال طوسی، رجال کشی و رجال نجاشی و در میان اهل سنت ذهبی نه تنها کتاب رجالی بلکه کسانی که مجعول هستند یعنی جعال اند کتاب های خاصی نوشته شده و این نشان می داد که رجال شناسی برای مسلمانان از اهمیت ویژه ای برخوردار بود در روزگار ما رجال شناسی به سمت رجال پژوهی رفت یعنی پژوهش‌های دقیق و عمیق و علمی در مورد رجال و امروزه رجال شناسی در عرصه های مختلف علمی وارد عرصه شده اند. بخش عظیمی از دایره المعارف ها مربوط به رجال هستند. رجال تاریخی، رجال سیاسی، رجال فرهنگی، رجال ادبی، رجال عرفانی و در زمینه های دیگر که می توانید آثار گوناگونی ببینید. به همین دلیل بود که گروه رجال و خاندان های اسلامی پژوهشکده تاریخ اسلام تصمیم گرفت که همایشی را باعنوان همایش بایسته های رجال پژوهی و مطالعات خاندانهای اسلامی طراحی کند و این همایش در گروه مورد بحث و بررسی قرار گرفت و در نهایت با اطلاع رسانی های گوناگون به اطلاع پژوهشگران و محققان رسید. بالغ بر ۵۰ چکیده و مقاله دریافت کردیم و حدود ۲۴ چکیده انتخاب شد و در چکیده مقالات به چاپ رسید و امیدواریم از میان این تعداد، حدود ۱۸ مقاله به مرحله نهایی برسد و در مجموعه مقالات چاپ شود و امروز تعداد ۷ مقاله برای ارائه انتخاب شده است.
آقای دکتر محمدرضا ابوئی مهریزی: مقاله باعنوان جایگاه امیر عبدالباقی یزدی در تحولات روزگار شاه اسماعیل صفوی
امیر نظام‌الدین عبدالباقی یزدی (مقتول ۹۲۰ق) از جمله رجال برجستۀ روزگار شکل‌گیری دولت صفوی است که به ترتیب دو منصب عالی صدارت و وکالت نفس نفیس همایون را در دستگاه شاه اسماعیل تجربه نمود و سرانجام در موکب شاه مزبور در آوردگاه چالدران به دست قوای سلطان سلیم عثمانی کشته شد. تحقیق حاضر بر آن است که دلایل و عوامل تاریخی تقرب وی نزد شاه اسماعیل و ارتقای او در تشکیلات مذهبی و سیاسی صدارت و وکالت را با اتکا به منابع اصلی این دوره از جمله برخی اسناد و مدارک نویافته به شیوۀ توصیفی- تحلیلی تبیین نماید. مطالعات و یافته‌های این تحقیق بیانگر آن است که شخصیت بارز مذهبی و عرفانی امیر عبدالباقی در طریقت نعمت‌اللَهی و همراهی و تعامل وی با شاه اسماعیل از نخستین سال‌های قیام و فتوحات وی در رویارویی با مخالفان سیاسی و مذهبی آن پادشاه از عوامل مؤثر در حضور پررنگ امیر عبدالباقی در تشکیلات و تحولات آن روزگار بوده است.
آقای محمد تقوی: مقاله با عنوان بازتاب تاریخ صدر اسلام در انساب الاشراف بلاذری: مطالعه موردی اخبار مربوط به علی بن ابیطالب
أنساب الأشراف بلاذری (د. ۲۷۹هـ.ق) به عنوان یکی از آثار مهم در زمینه وقایع تاریخی صدر اسلام، برخلاف عنوانش صرفا دربردارنده اطلاعات نسبشناسی نیست و اخبار تاریخی فراوانی در آن ضبط شده است. در پژوهش حاضر، تلاش شده تا با مقایسه اخبار این کتاب درباره امام علی(ع) با مهمترین آثار تاریخی قبل و بعد از آن (به ویژه الطبقات الکبیر ابنسعد و تاریخ طبری)، اهمیت اخبار تاریخی أنساب الأشراف معلوم گردد. غلبه نداشتن رویکرد دینی نزد بلاذری سبب شده است تا او محدودیتی در نقل برخی اخبار اختلافی همچون قتل عثمان و نبرد جمل نداشته باشد و تصویر جامعتری از حوادث دوران امام علی(ع) ارائه کند. در پیش گرفتن چنین رویکردی از سوی بلاذری، در کنار نظم خاصِ مطالب آن به شیوه انسابنگاری که فاقد ترتیب زمانی بود، سبب شد تا مورخان دورههای بعد که عمدتا پایبند به مبانی دینی اهل سنت نظیر موضوع عدالت صحابه بودند، استفاده چندانی از أنساب الأشراف نکنند.
خانم دکتر لیلا خان احمدی: مقاله با عنوان بررسی نقش و تاثیر شرفا در حیات علمی و فرهنگی مغرب اقصی (مطالعه موردی نقش علمی و فرهنگی خاندان سِملالی)
حضور شرفا(سادات) و خاندان های منتسب به شرفا از همان قرن اول هجری در مغرب از نکات مورد توجه و مهم در تاریخ تحولات سیاسی،اجتماعی و فرهنگی این حوزه از جهان اسلام است. این دسته از شرفا که عمدتا از ادریسیان و از نسل فرزندان ادریس دوم هستند، در مناطق مختلف مغرب پراکنده شده و نقش مذهبی ، اجتماعی، سیاسی و بویژه علمی و فرهنگی مهمی در تاریخ مغرب اسلامی ایفا نمودند؛ شرفای سِملالی در مغرب اقصی از جمله خاندانهای منتسب به شرفا و از ادریسیان بودند که از قرن سوم هجری با استقرار در جنوب مغرب اقصی، گذشته از حضور سیاسی، به جهت علمی و فرهنگی نقش بسیار عمده و تاثیرگذاری در تاریخ مغرب حتی تا به امروز که همچنان شخصیتهای علمی برجسته منتسب به این خاندان نه تنها در مغرب اقصی بلکه در دیگر مناطق افریقا و غرب و شرق جهان اسلام حضور دارند، داشتند. این مقاله بر آن است تا پس از بررسی پیشینه این خاندان در مغرب اسلامی، با روش توصیفی-تحلیلی جایگاه و تاثیر آنان را در حیات علمی و فرهنگی مغرب واکاوی نماید.
آقای سیدمحمود سادات: مقاله با عنوان محلي‌نگاري اندلس و خاندان رازي
تاريخ نگاري اندلس درقرن چهارم قمري مديون خاندان رازي است . اين خاندان هرچند خاستگاه ايراني داشتند ولي پرورش يافته محيط اندلس به شمار مي روند . محمد ، احمد و عيسي – جد،پدر و پسر – هرسه جزء محلي نگاران اندلس هستند . احمد بن محمد بن موسي رازي مورخ و جغرافيانويس اندلس بود . به جهت كوش شهاي اساسي احمد رازي بود كه علم تاريخ در اندلس صورت بندي شد و ديگر مورخان اندلسی از سده های بعد تحت تاثير آموزه هاي خاندان رازي بويژه احمد قرار گرفتند. اين نوشته به دنبال معرفي اين خاندان و آثار ايشان و تاثيرگذاري آنان بر محلي نگاري اندلس است. در اين پژوهش سعي شده است از منابع اصلي تاريخ نگاري اندلس استفاده گردد و هرجا در منابع باخبري ترديد آميز مواجه شديم آنرا با منابع ديگر سنجيده و بررسی نموده ایم.
خانم مهناز رحیمی فر: مقاله با عنوان خواجه احرار و نقش او درخراسان بزرگ
در دروه تیموریان، دیدگاه های صوفی گری رشد قابل توجهی کرد. در ماوراءالنهر و خراسان بزرگ به ویژه شهر های بلخ، بخارا، و سمرقند طریقت هایی چون نقشبندیه پس از عبور از مرزهاي زادگاه آن دیار در مراكز مهم دنياي اسلام رخ نمود. چنانکه امروزه علاوه بر خراسان بزرگ، درکشورهایی چون هندوستان و چین پیروان فراوان دارد.خواجه عبيد الله احرار از مشهور ترين و با نفوذ ترين مشايخ نقشبندیه در عصر تيمورى است. این مقاله بر آن است تا با استفاده از اسناد وقفی برجای مانده از خواجه احرار و روش کتابخانه ای به تاثیر گذاری او در زمینه های مختلف سیاسی، اجتماعی و اقتصادی و… بپردازد. از دستاوردهای مقاله این است که دیدگاه های اعتقادی این طریقت، سبب پویایی جامعه آن زمان شده و تدابیر سیاسی- مذهبی خواجه احرار آرامش اجتماعی ، توسعه اقتصادی و تجاری داخلی و خارجی را فراهم آورد.
آقای سیّدسعید حسینی: مقاله با عنوان ابن سعد و کتاب «الطبقات الکبری» او
طبقات‌نگاری یکی از انواع تاریخ‌نگاری اسلامی است که در آن، گزارش زندگی افراد بر اساس مشترکات آنان، چون مکان و زمان زندگی، گرایش‌های فکری و علمی، وضعیت ظاهری و اخلاقی و گاه پیشه آنان، تنظیم و ارایه می‌شود. از آن‌جا که در کتاب‌های طبقات، زندگی‌نامه افراد محور اصلی تاریخ‌نگاری است، داده‌های تاریخی ارزشمندی از اوضاع علمی، فرهنگی و اجتماعی دورههای مختلف تاریخی به دست می‌دهند. یکی از بزرگ‌ترین و مهمترین این گونه آثار، کتاب «الطبقات الکبری» ابن سعد است که به سیره پیامبر (ص) و زندگی صحابه و تابعان و دیگر افراد برجسته اسلام تا اوایل قرن سوم هجری ـ با محوریت کسانی که از پیامبر (ص) حدیث روایت کرده‌اند ـ می‌پردازد. پژوهش پیش رو در صدد است با روش توصیفی ـ کتابخانه‌ای و با اتکاء بر منابع تاریخی و مطالعات اخیر، ضمن بررسی زندگی و آثار محمد بن سعد معروف به کاتب واقدی، کتاب الطبقات الکبری او را معرفی کند.
آقای سعید سلیمانی: مقاله با عنوان خاندان محمد بن مسافر
مطالعه و پژوهش درباره دودمان های محلی ایران یکی از راهکارهایی است که می توان از طریق آن گوشه هایی از تاریخ ایران را روشن کرد. تواریخ محلی ، سکه ها و همچنین کتیبه بناها از جمله ابزارهای مطالعه دودمان های محلی است. در این میان نخستین بار احمد کسروی سلسله سالاریان (سلاریان،کنگریان،مسافریان،خاندان محمد بن مسافر) معرفی کرد. وی در آن پژوهش فقط به روابط شاخه های مختلف این دودمان با یکدیگر و شرح حال هر یک از امیران آنها پرداخته شده است. نویسنده در این تحقیق بر آن است که با کمک سکه نبشته ها روابط این دودمان محلی با آل بویه و دیگر دودمان های متقارن و بویژه روند گسترش تشیع در آذربایجان و آموزه های اسماعیلی را توسط برخی امیران این دودمان بررسی نماید.
نوشته شده توسط پژوهشکده تاریخ اسلام در چهارشنبه, 27 فوریه 2019 ساعت 11:16 ق.ظ
